Σερραίος μεγαλέμπορος, τραπεζίτης και μέλος της Φιλικής Εταιρείας. Υπήρξε ο αρχηγός των εξεγερμένων Ελλήνων στη Μακεδονία κατά την επανάσταση του 1821.
Γεννήθηκε στο χωριό Δοβίστα. Από νεαρή ηλικία ασχολήθηκε με το εμπόριο και απέκτησε μεγάλη περιουσία, παρά τις περιορισμένες γραμματικές γνώσεις του. Έφτασε να δανείζει Τούρκους αγάδες και χρησιμοποιούσε το κύρος του για να επιτυγχάνει ευνοϊκές αποφάσεις από την Οθωμανική Διοίκηση υπέρ των χριστιανών της περιφέρειας των Σερρών, οι οποίοι με την πάροδο του χρόνου απέκτησαν πολλά προνόμια, χάρη στις δικές του ενέργειες. . Με τις δικές του μεσολαβήσεις ,αλλά και οικονομικές ενισχύσεις , χτίστηκαν από τα θεμέλια νέες εκκλησίες ,κάτι που απαγορευόταν. Το 1805 χτίστηκε στο χωριό Δοβίστα ο ναός του Αγίου Αθανασίου και στο χωριό Άγιο Πνεύμα κτίστηκε ο ναός της Αγίας Παρασκευής (εκεί εκκλησιαζόμαστε).
Φλογερός πατριώτης, ο Εμμανουήλ Παπάς μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία το 1819 και αμέσως προσέφερε 1.000 γρόσια για την ενίσχυση των οικονομικών της. Όταν πληροφορήθηκε για το κίνημα του Αλέξανδρου Υψηλάντη στη Μολδοβλαχία, ναύλωσε πλοίο. Αφού το φόρτωσε με οπλισμό και άλλα εφόδια, αναχώρησε στις 23 Μαρτίου του 1821 για το Άγιο Όρος, με στόχο να ξεσηκώσει τους Μακεδόνες κατά του Οθωμανού κατακτητή. Με κέντρο τη Μονή Εσφιγμένου, της οποίας ο ηγούμενος Ιωακείμ ήταν μυημένος στη Φιλική Εταιρεία, ξεκίνησε την προετοιμασία για τη μεγάλη εξέγερση.
Ο ίδιος κήρυξε την επανάσταση στη Μακεδονία από τις Καρυές του Αγίου Όρους, όπου οι μοναχοί τον ανακήρυξαν «Αρχηγό και Προστάτη της Μακεδονίας». Την 1η Ιουνίου κατέλαβε την Ιερισσό και προχώρησε προς τα ενδότερα της Χαλκιδικής. Σύντομα, τα Οθωμανικά στρατεύματα υπό τον διοικητή της Θεσσαλονίκης Αβδούλ Αβούδ ανέκτησαν τον έλεγχο της κατάστασης και μέχρι το τέλος Οκτωβρίου του 1821 κατέστειλαν την εξέγερση.
Τότε αποσύρθηκε στο Άγιο Όρος. Η κατάσταση όμως στην Κασσάνδρα με την πάροδο του χρόνου εκτραχυνόταν , πείνα και επιδημίες ταλαιπωρούσαν τους μαχητές. Ο Εμμανουήλ απογοητευμένος από την εξέλιξη με τους Τούρκους και καθώς η ζωή του βρισκόταν σε κίνδυνο , αναχώρησε για την Ύδρα με πλοιάριο.
Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού πέθανε από συγκοπή καρδιάς σε ηλικία 49 ετών. Τα τελευταία του λόγια ήταν «Την Ελλάδα…Τη Μακεδονία… ελευθέρωσε Παναγία μου». Η κηδεία του έγινε με τιμές αρχιστρατήγου στην Ύδρα στις 5 Δεκεμβρίου του 1821. Είχε ήδη δαπανήσει την τεράστια περιουσία του (300.000 δίστηλα τάληρα) για τους σκοπούς της Επανάστασης και παρόλο που αγνοούσε τη στρατιωτική τέχνη είχε διατηρήσει ζωντανή για ένα εξάμηνο την επαναστατική εστία της Χαλκιδικής. Από τα έντεκα παιδιά του οι τρεις γιοι του σκοτώθηκαν στον αγώνα για την ελευθερία.
Στις 20 Νοεμβρίου του 1971 τα λείψανά του μεταφέρθηκαν και εναποτέθηκαν κάτω από τον ανδριάντα του, που βρίσκεται στην πλατεία Ελευθερίας των Σερρών.
Το 1927 προς τιμήν του, η γενέτειρα του Δοβίστα , άλλαξε το όνομα της σε «Εμμανουήλ Παπάς» και σήμερα όλα τα Νταρνακοχώρια έχουν συνενωθεί σε δικό τους Δήμο που ονομάζεται δήμος Εμμανουήλ Παπά.
(Γκαϊδατζή Αποστολία, γ΄ τάξη)
Το σπίτι που γεννήθηκε ο Εμμανουήλ Παπάς! Στη φωτογραφία ο σημερινός ιδιοκτήτης του , απόγονος της οικογένειας Παπά .
Η ζώνη του Εμμανουήλ Παπά αποτελεί σήμερα κειμήλιο των οικογενειών Ιωάννη και Γεωργίου Παπαγεωργίου. Χαρίστηκε στον ήρωα ως προσωπικό δώρο από κάποιο φίλο του, τον Αβραάμ. Στο μεταλλικό τμήμα της ζώνης διακρίνουμε το σταυρό του Χριστού πάνω στο Γολγοθά με την επιγραφή ΙΝΒΙ (Ιησούς Ναζωραίος Βασιλεύς των Ιουδαίων), σύμβολο χριστιανικής πίστης, αγώνα και θυσίας. Παράλληλα, διαβάζουμε «ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΑΒΡΑΑΜΗ ΜΑΝΟΛΑΚΗ», καθώς και το έτος που κατασκευάστηκε και χαρίστηκε (1820).
Η επιστολή που έστειλε ο Αλέξανδρος Υψηλάντης στον Εμμανουήλ Παπά και εκτίθεται στο μικρό μουσείο του χωριού Εμμ. Παπάς :
«Φιλογενέστατε κύριε Εμμανουήλ Παπά, πληροφορηθείς παρά πολλών και μάλιστα παρά του κυρίου Κωνσταντίνου Παπαδάτου πόσον η ευαίσθητος ψυχή σας καταφλέγεται από τον προς την πατρίδαν ένθεον έρωτα,δεν ελπίζω ότι θέλετε δείξη αδιαφορίαν νωθράν,τώρα ότι όλων των τάξεων του ελληνικού γένους τα μέλη αγωνίζονται υπέρ της κοινής ευδαιμονίας της πατρίδος μας. Αλλ’ ότι θέλετε φιλοτιμηθή να συνεργήσετε εις τον ιερόν σκοπόν και να συγκαταλεχθήτε εις τον χορόν των σωτήρων της Ελλάδος. Ακούσατε λοιπόν τας συμβουλάς του κυρίου Παπαδάτου,όστις είναι διορισμένος να σας δείξη, ει τι πρέπει να ενεργήσετε,και στεφάνους αιθαλείς της ευτυχίας θέλει ετοιμάσει η πατρίς διά την αξιοσέβαστον κεφαλήν σας. Υγιαίνετε.
Ο φίλος και αδελφός Αλέξανδρος Υψηλάντης Ισμαήλ την 8ην Οκτωβρίου 1820»
Ο ανδριάντας του Εμμ. Παπά στην πλατεία Ελευθερίας των Σερρών. Στη βάση του φυλάσσονται τα οστά του ήρωα από το 1971 κατόπιν αιτήματος του συλλόγου δασκάλων και νηπιαγωγών του νομού Σερρών “Εμμανουήλ Παπάς”.
