Συγγραφέας, πολιτικός, στοχαστής και επαναστάτης. Θεωρείται εθνομάρτυρας και πρόδρομος της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Ο ίδιος υπέγραφε ως «Ρήγας Βελεστινλής» ή «Ρήγας ο Θεσσαλός» και ουδέποτε «Φεραίος», κάτι που είναι δημιούργημα μεταγενέστερων λογίων.
Γιος εμπόρου, γεννήθηκε στο Βελεστίνο της Θεσσαλίας, το οποίο στην αρχαιότητα ονομαζόταν Φερές. Νεαρός ακόμη, μπήκε στην υπηρεσία των Φαναριωτών στην Κωνσταντινούπολη και έπειτα μετανάστευσε στο Βουκουρέστι, ως γραμματέας του ηγεμόνα της Βλαχίας. Εκεί επηρεάστηκε από τις ευρωπαϊκές ριζοσπαστικές ιδέες, κάνοντας κύριο στόχο του την απελευθέρωση της πατρίδας. Το 1790 ταξίδεψε στη Βιέννη.
Στη Βιέννη συνεργάστηκε κυρίως με Έλληνες εμπόρους ή σπουδαστές. Σε ελληνικό τυπογραφείο τύπωσε τα διάσημα έργα του : την Χάρτα, το Σχολείον των ντελικάτων Εραστών, το Φυσικής απάνθισμα , τον Θούριο. Ο Θούριος είναι πατριωτικό τραγούδι, που γράφεται το 1797.Απευθύνεται όχι μόνο στους σκλαβωμένους από τους Οθωμανούς Έλληνες αλλά και σε όλους τους υπόλοιπους βαλκανικούς λαούς και επιχειρεί να τους ξεσηκώσει. Έγραφε και τραγούδαγε λοιπόν :
“Ως πότε, παλληκάρια, να ζούμεν στα στενά,
μονάχοι, σαν λιοντάρια, στες ράχες, στα βουνά;
Σπηλιές να κατοικούμεν, να βλέπωμεν κλαδιά,
να φεύγωμ’ απ’ τον κόσμον, για την πικρή σκλαβιά;
Να χάνωμεν αδέλφια, Πατρίδα και γονείς,
τους φίλους, τα παιδιά μας κι όλους τους συγγενείς;”
Ακόμη, ως πραγματικός ηγέτης έδινε σημασία στον ψυχολογικό παράγοντα των σκλαβωμένων. Προσπαθούσε να ανυψώσει το ηθικό τους. Γι’ αυτό καταρρίπτει ως μύθο τη διάχυτη πεποίθηση ότι τάχα τα οθωμανικά στρατεύματα ήταν ανίκητα. Δείχνει απεναντίας ότι στην πραγματικότητα ήταν ευάλωτα και ενισχύει έτσι το φρόνημα των επαναστατών. Για τον σκοπό αυτό στο Θούριό του φέρνει το συγκεκριμένο παράδειγμα των “Γκιρζιανλήδων” (λαού στα βουνά του Αίμου) που επαναστάτησαν στην περιοχή της Θράκης. Και ο Ρήγας διαλαλεί πως ο Σουλτάνος δεν είναι τόσο δυνατός, όσο οι σκλαβωμένοι νομίζουν:
«Ποτέ μην στοχασθήτε πως είναι δυνατός
καρδιοχτυπά και τρέμει σαν λαγός κι αυτός.
Τριακόσιοι Γκιρζιαλήδες τον έκαμαν να διή
Πως δεν μπορεί με τόπια, μπροστά τους να εβγή».
Ο Ρήγας στήριζε την επανάστασή του στις ντόπιες, γηγενείς δυνάμεις των σκλαβωμένων. Δεν υπάρχει στα έργα του, στο Θούριο του, έκκληση στις τότε μεγάλες δυνάμεις ανατολής και δύσης, για βοήθεια στην επανάσταση . Πίστευε πως οι ξένες δυνάμεις θα εξυπηρετήσουν τα συμφέροντά τους και μόνο. Πρότυπά του ήταν η Δημοκρατία των αρχαίων Αθηνών και η Γαλλική Επανάσταση.
Σκοπός του ήταν πάντα να έρθει στην Ελλάδα από τη Βιέννη, προκειμένου να εκτελέσει το επαναστατικό σχέδιο για την απελευθέρωση της χώρας από τον τουρκικό ζυγό. Κάποια φορά σταμάτησε στην Τεργέστη για να παραλάβει τα αντίτυπα των προκηρύξεων του, ώστε να τα μοιράσει στον ελληνικό λαό. Μέσα σε λίγες μέρες, έπεσε θύμα προδοσίας από έναν σύντροφό του, με αποτέλεσμα να συλληφθεί από την αυστριακή αστυνομία, που τον είχε στο στόχαστρο. Μαζί του συνελήφθησαν και επτά σύντροφοί του.
Ύστερα από ανακρίσεις δέκα ημερών και μια αποτυχημένη απόπειρα αυτοκτονίας προκειμένου να γλυτώσει τα βασανιστήρια και να μην προδώσει τους συντρόφους του , οδηγήθηκε στις φυλακές της Βιέννης, όπου βασανίστηκε. Μετά το τέλος των ανακρίσεων οι αυστριακοί τον παρέδωσαν στις οθωμανικές αρχές. Οι Τούρκοι τον φυλάκισαν στο φρούριο Νεμπόισα του Βελιγραδίου και στις 24 Ιουνίου 1798 τον εκτέλεσαν με στραγγαλισμό μαζί με τους συντρόφους του και πέταξαν τα πτώματά τους στο Δούναβη.
Δεν πρόδωσε ποτέ τις ιδέες του. “Καλύτερα μιας ώρας ελεύθερη ζωή παρά σαράντα χρόνια σκλαβιά και φυλακή”.
(Λιαλιάκα Ελένη, α΄ τάξη)
Tον ήρωα ζωγράφισε η μαθήτρια της α΄ τάξης Λιαλιάκα Ελένη!!
Ο Κοραής και ο Ρήγας προσπαθούν να σηκώσουν την Ελλάδα πάνω από τα αρχαία ερείπια και να την κάνουν να σταθεί στα πόδια της.
Πίνακας σε χαρτόνι του λαϊκού ζωγράφου Θεόφιλου.
Ο Ρήγας σιδηροδέσμιος οδηγείται στη φυλακή
Αναμνηστική πλάκα στη Βιέννη.
Ο πύργος Νεμπόισα στο Βελιγράδι σήμερα. Εκεί φυλακίστηκε και στραγγαλίστηκε ο Ρήγας
Ο Ρήγας Φεραίος ψάλλει το Θούριο, ελαιογραφία . Αντίγραφο πίνακα του Peter von Hess, Μουσείο Μπενάκη.
« θοῦρος» στα αρχαία ελληνικά σημαίνει πολεμικός, μαινόμενος,ορμητικός. Ο Όμηρος χρησιμοποιούσε τη λέξη ως επίθετο στο θεό του πολέμου, Άρη.
Στην πολιορκία της Τριπολιτσάς οι Έλληνες κάθε βράδυ μαινόμενοι τραγουδούσαν κάτω από τα τείχη το Θούριο του Ρήγα. Προκαλούσαν πανδαιμόνιο . Λες και ξαφνικά γίνονταν όλοι τύφλα στο μεθύσι. Στριφογύριζαν , έπεφταν καταγής, ούρλιαζαν με γουρλωμένα μάτια και άδειαζαν τις μπιστόλες τους. Τα βλήματα έπεφταν βροχή στο δρόμο και ήταν θαύμα πώς δεν σκοτωνόταν κανείς. Σωστό πανηγύρι!!
