Μια ακόμη Ελληνίδα άγνωστη στους περισσότερους από εμάς, που όμως φλεγόταν η ψυχή της από αγάπη για την πατρίδα.
Η Ελισάβετ Υψηλάντη ήταν αριστοκράτισσα. Προερχόταν από οικογένεια Φαναριωτών με καταγωγή από την Τραπεζούντα. Ο σύζυγος της ήταν ο Κωνσταντίνος Υψηλάντης και μαζί απέκτησαν 7 παιδιά. Γιοι της ήταν ο Αλέξανδρος (αρχηγός της Φιλικής Εταιρείας) και ο Δημήτριος Υψηλάντης (στρατιωτικός, αγωνιστής, πολιτικός), πρωτεργάτες της ελληνικής επανάστασης.
Ήταν η ίδια μέλος της Φιλικής Εταιρίας (μια από τις ελάχιστες γυναίκες) και την αποκαλούσαν «Πρωτομάνα των Φιλικών» .
Στη Φαναριώτικη εφημερίδα «Ήλιος» των αδελφών και ποιητών Αλέξανδρου και Παναγιώτη Σούτσου διαβάζουμε σε αφιέρωμα της 11ης Φεβρουαρίου του 1859: «…Συγκεντρωμένοι την 11η Φεβρουαρίου 1821 εις το αρχοντικόν των Υψηλαντών εις το Κίσνοβον της Ρωσίας ήσαν οι τέσσερις αδελφοί (ο Αλέξανδρος, ο Νικόλαος, ο Δημήτριος και ο Γεώργιος) και οι δύο γραμματείς, ο Κοζανίτης , Γ.Λασσάνης και ο Γ.Τυπάλδος και έγραφαν την προκήρυξιν, η οποία θα εξεδίδετο προς το έθνος, ευθύς ως θα εκηρύσσετο η επανάστασις από την Μολδαβίαν.
Η σύνταξις της προκηρύξεως ήτο προς το τέλος, προτού όμως τεθεί η υπογραφή, ο Αλέξανδρος είπε: «είναι και κάτι άλλο», εσηκώθη και εισήλθε εις το παρακείμενον δωμάτιον της μητέρας του, η οποία ήτο εκεί με τον μικρότερον αδελφόν του, δεκατεσσάρων ετών, τον Γρηγόριον. «Μητέρα, είπε προς την αρχόντισσαν Ελισάβετ, η σωτηρία της πατρίδος πιθανόν να απαιτήσει και την θυσίαν του κτήματός μας της Κοζνίτσας, το οποίο επί σαράντα ακόμα χρόνια θα αποδίδει πενήντα τέσσαρες χιλιάδες ρούβλια τον χρόνον στο σπίτι σου. Προσφέρεις αυτό το κτήμα μητέρα εις την πατρίδα;».
Η αρχόντισσα δάκρυσε και είπεν: «Εγώ προσφέρω εσάς, παιδιά μου, και θα λυπηθώ τα δύο εκατομμύρια ρούβλια;». Μετά τα λόγια αυτά της μητέρας του ο Αλέξανδρος Υψηλάντης υπέγραψε την προκήρυξη και κήρυξε την επανάσταση στο Ιάσιο στις 21 Φεβρουαρίου. Η ηθική και υλική συμβολή στον αγώνα της Ελισάβετ ήταν τόση, που ο Αλέξανδρος συγκινημένος είπε στους άλλους φιλικούς : Γράψτε στο τέλος της προκήρυξης «φιλώ το χέρι της μητρός μου».
Η Ελισάβετ κατά την διάρκεια του αγώνα άρχισε να χάνει ένα – ένα τα παιδιά της. Όταν ο γιος της Αλέξανδρος (αρχηγός της Φιλικής εταιρείας) πέθανε, ένα άλλο μέλος της Φιλικής Εταιρίας, ο Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος ζήτησε από την Ελισάβετ τον άλλο γιο της , τον Δημήτριο στην Πελοπόννησο για να εκπροσωπήσει τον εκλιπόντα αδερφό του . Η Ελισάβετ του απάντησε : «Αν είναι να ελευθερωθεί η Ελλάς με την αποστολή αυτού του παιδιού που μου απέμεινε , ας το στερηθώ και αυτό . Ας πάει με την ευχή μου».
Η ίδια και η κόρη της Μαρία πρόσφεραν στον αγώνα όσα χρήματα είχαν, καθώς και τα πολύτιμα κοσμήματα τους, οικογενειακά κειμήλια όλα.
Στη σπουδαία αυτή Ελληνίδα ταιριάζει ο στίχος του εθνικού μας ποιητή από τους «ελεύθερους πολιορκημένους» : «Ψυχή μεγάλη και γλυκειά, μετά χαράς σ‘ το λέω: Θαυμάζω τες γυναίκες μας και στ‘ όνομά τους μνέω». [μνέω=ορκίζομαι]
(Μαργαρίτη Σοφία-Βαϊα, α΄ τάξη)
Λιθογραφία που απεικονίζει τα αδέλφια Αλέξανδρο και Δημήτριο Υψηλάντη.
Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης ως αρχηγός της Φιλικής Εταιρίας και της επανάστασης του 1821 ενέπνευσε με το παράδειγμά του τον επαναστατικό αγώνα. Το κύρος, η υψηλή μόρφωσή του, ο ηρωισμός και η ανυστεροβουλία του συνέβαλε στην δημιουργία ευνοϊκού κλίματος για τους επαναστατημένους Έλληνες και επηρέασε τις διπλωματικές ισορροπίες προς όφελος της ελληνικής υπόθεσης.
Ο Δημήτριος Υψηλάντης ακολουθώντας το παράδειγμα του αδελφού του συμμετείχε στον ελληνικό αγώνα και ανέλαβε την αρχιστρατηγία των επαναστατών. Συγκρούστηκε με τους κοτζαμπάσηδες και τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο που επιχείρησαν την εκδίωξη του, ωστόσο η αγάπη του λαού στάθηκε εμπόδιο στα σχέδιά τους.