Ο Πανουργιάς ήταν Έλληνας οπλαρχηγός από την επαρχία της Άμφισσας (Σάλωνα).
Το επίθετο του ήταν Ξηρός και το πραγματικό του όνομα θα ήταν Δημήτριος, αλλά το όνομα ‘Πανουργιάς’ το πήρε από λάθος του νονού του. Για την προέλευση του ιδιαίτερου αυτού ονόματος υπάρχουν δύο, εξίσου ενδιαφέρουσες, εκδοχές. Η πρώτη λέει πως ο νονός του όντας μεθυσμένος, νόμισε το παιδί για κορίτσι και το βάφτισε Πανωραία. Η δεύτερη υποστηρίζει πως την ώρα της βάφτισης, βρισκόταν σε εξέλιξη επίθεση από τους Τούρκους, οπότε όλα έγιναν βιαστικά κι έτσι δόθηκε στο παιδί το όνομα Πανωραία. Και στις δύο περιπτώσεις, λένε οι σημερινοί απόγονοι, η διατήρηση του ονόματος οφειλόταν στην ευσέβεια του πατέρα του, ο οποίος θεώρησε αμάρτημα να το αλλάξει. Στην αρχή τον φώναξαν «Πανώργια» και μετά «Πανουργιά». Αργότερα ο ίδιος το υιοθέτησε και ως επίθετο και υπέγραφε ως Πανουργιάς Δ. Πανουργιάς.
Στα εφηβικά του χρόνια έγινε κλέφτης και το 1813, ο Αλή Πασάς εκτιμώντας τις ικανότητές του τον διόρισε αρματολό στα Σάλωνα. Εκεί όμως ο Πανουργιάς κατάλαβε πως η ζωή του αρματολού δεν ήταν για κείνον και ξανάγινε κλέφτης. Μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία και προετοίμασε με επιτυχία την επανάσταση στην περιοχή της Παρνασσίδας (σημερινός δήμος Δελφών).
Απελευθέρωσε την Άμφισσα τον Μάρτη του 1821. Έλαβε μέρος στις μάχες της Αλαμάνας και στο Χάνι της Γραβιάς, όπου μαζί με τον Δυοβουνιώτη οχυρώθηκαν στα γύρω υψώματα . Ξεχώρισε στη μάχη της Άμπλιανης, όπου οι Έλληνες κατατρόπωσαν τους Τούρκους και κέρδισαν πάρα πολλά λάφυρα. Συμμετείχε στην Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου ως αντιπρόσωπος της επαρχίας Αμφίσσης και πρωταγωνίστησε στην παράδοση του Ακροκορίνθου το 1822. Το 1823, αποσύρθηκε από τις στρατιωτικές επιχειρήσεις και τον αντικατέστησε ο γιος του Νάκος (Ιωάννης) Πανουργιάς.
Σύμφωνα με τον ιστορικό Διονύσιο Κόκκινο, «είχε τα χαρίσματα των καλύτερων αρματολών της Ρούμελης, χωρίς τα ελαττώματά τους. Ήταν γενναίος, ευφυής, αγνός, με ηγετικά προσόντα. Με επιβλητικό παράστημα, με ωραίο κεφάλι και αυστηρή έκφραση, οξύνους και ετοιμόλογος, ήταν γεννημένος να διοικεί».
Ο Πανουργιάς πέθανε στις 4 Αυγούστου του 1834, σε ηλικία 75 ετών.
(Μπουτσιούκη Κωνσταντίνα, α΄ τάξη)
Τον ήρωα ζωγράφισε η μαθήτρια της α΄ τάξης Μπουτσιούκη Κωνσταντίνα.
Ο Πανουργιάς κυριεύει τον Ακροκόρινθο. Πίνακας του Πέτερ φον Ες που κοσμούσε το ανάκτορο του βασιλιά της Βαυαρίας Λουδοβίκου, πατέρα του Όθωνα και σήμερα εκτίθεται στην Πινακοθήκη του Μονάχου.
Ανδριάντας του ήρωα στο χωριό που φέρει σήμερα το όνομά του .
Τα όπλα του Πανουργιά εκτίθενται σήμερα στο Ιστορικό Αρχείο-Μουσείο Ύδρας.
